Η ειδική διαπαιδαγώγηση (ή αλλιώς ειδική αγωγή) είναι η επιστήμη η οποία ασχολείται με την εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία ή με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Τα άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες περιλαμβάνουν τους μαθητές, οι οποίοι για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες μάθησης εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών προβλημάτων, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών, οι οποίες, σύμφωνα με τη διεπιστημονική αξιολόγηση, επηρεάζουν τη διαδικασία της σχολικής προσαρμογής και μάθησης. Στους μαθητές με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες συγκαταλέγονται ιδίως όσοι παρουσιάζουν:

• νοητική αναπηρία,
• αισθητηριακές αναπηρίες όρασης (τυφλοί, αμβλύωπες με χαμηλή όραση),
• αισθητηριακές αναπηρίες ακοής (κωφοί, βαρήκοοι),
• κινητικές αναπηρίες,
• χρόνια μη ιάσιμα νοσήματα,
• διαταραχές ομιλίας-λόγου,
• ειδικές μαθησιακές δυσκολίες (δυσλεξία, δυσγραφία, δυσαριθμησία, δυσαναγνωσία, δυσορθογραφία)
• σύνδρομο ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα,
• διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (φάσμα αυτισμού),
• ψυχικές διαταραχές,
• πολλαπλές αναπηρίες και
• μαθητές που έχουν μία ή περισσότερες νοητικές ικανότητες και ταλέντα ανεπτυγμένα σε βαθμό που υπερβαίνει κατά πολύ τα προσδοκώμενα για την ηλικιακή τους ομάδα.

Στην κατηγορία μαθητών με αναπηρία και ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες δεν εμπίπτουν οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση που συνδέεται αιτιωδώς με εξωγενείς παράγοντες, όπως π.χ., γλωσσικές ή πολιτισμικές ιδιαιτερότητες.

Λόγω του ευρύ φάσματος των διαταραχών, το γνωστικό και ψυχοκοινωνικό προφίλ των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες μπορεί να διαφοροποιείται αρκετά ανά περίπτωση, γεγονός που επηρεάζει το σχεδιασμό ενός κατάλληλου παρεμβατικού προγράμματος (ειδικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα παρέμβασης – ψυχοεκπαιδευτικής υποστήριξης) για την κάλυψη των αναγκών του εκάστοτε μαθητή. Στόχος της ειδικής διαπαιδαγώγησης είναι να υποστηρίξει τους μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες που παρουσιάζουν στο σύνολό τους σχολική υποεπίδοση έτσι ώστε, στηριζόμενοι στα δυνατά τους σημεία, να υπερκεράσουν τις δυσκολίες τους, να καλύψουν τυχόν μαθησιακά κενά, να βρουν τρόπους να διαχειρίζονται τις σχολικές τους αδυναμίες, να ενισχύσουν την αυτοπεποίθησή τους με απώτερο στόχο την ομαλή ένταξή τους στο σχολικό περιβάλλον, πλέον χωρίς κάποια υποστήριξη. Για τους παραπάνω λόγους, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναφερθεί ο καίριος ρόλος της έγκαιρης παρέμβασης.

Έγκαιρη Παρέμβαση

Πλήθος ερευνών έχουν δείξει πως η πλειονότητα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες εμφανίζουν σημαντική βελτίωση και καλή προσαρμογή, κυρίως αν υπάρξει έγκαιρη παρέμβαση. Όσο πιο γρήγορα οι γονείς ή/και οι εκπαιδευτικοί του σχολείου αντιληφθούν τις δυσκολίες του μαθητή, τόσο πιο γρήγορα ο μαθητής θα επισκεφτεί κάποιον ειδικό, θα γίνει η διάγνωση και θα ξεκινήσει ένα πρόγραμμα αποκατάστασης μαθησιακών δυσκολιών. Ειδικά, αν η πρώτη επαφή με κάποιον επαγγελματία της ειδικής αγωγής γίνει όταν ακόμα το παιδί είναι στην προσχολική ηλικία (2-5 ετών), τόσο πιο αποτελεσματική θα είναι η πορεία των θεραπειών και ο μαθητής θα είναι σε θέση να ενταχθεί στο σχολικό πλαίσιο με όσο το δυνατόν λιγότερες δυσκολίες καθώς θα έχει επιτευχθεί σε έναν μεγάλο βαθμό η σχολική του ετοιμότητα.

Ο πολύπλευρος ρόλος του ειδικού παιδαγωγού

Ο ειδικός παιδαγωγός, λόγω της εξειδικευμένης του κατάρτισης, συνεργάζεται με τους εκπαιδευτικούς του σχολείου προκειμένου να επιτευχθεί όσο το δυνατόν πολύπλευρη υποστήριξη ή/και διαφοροποιημένη διδασκαλία με τις δεξιότητες της διαλεκτικής συμβουλευτικής η οποία λαμβάνει χώρα μεταξύ δύο ισότιμων επαγγελματιών οι οποίοι νοιάζονται και φροντίζουν για τον εκάστοτε μαθητή. Επιπλέον, αναπόσπαστο κομμάτι του ρόλου του αποτελεί η συμβουλευτική με τους γονείς δίνοντας κατευθυντήριες γραμμές για την βέλτιστη υποστήριξη του παιδιού τους και στο οικογενειακό περιβάλλον (ο ρόλος του ως σύμβουλος). Τέλος, ως ένα βαθμό, είναι σε θέση να διαχειριστεί θέματα που σχετίζονται με την ψυχική υγεία και συμπεριφορά του μαθητή (ο ρόλος του ως ψυχοπαιδαγωγός). Αξίζει να σημειωθεί ότι τα βέλτιστα αποτελέσματα στην ειδική διαπαιδαγώγηση επιτυγχάνονται όταν γονείς, εκπαιδευτικοί και ειδικοί παιδαγωγοί συνεργάζονται μέσα σε ένα πνεύμα αλληλοϋποστήριξης και κατανόησης με έναν κοινό στόχο, την αποκατάσταση των δυσκολιών του κάθε παιδιού.